Konkubinat – radca prawny Koszalin

Konkubinat, zwany także związkiem nieformalnym, jest coraz częściej spotykanym zjawiskiem społecznym w Polsce. To nieformalny związek dwóch osób, które wspólnie mieszkają, prowadzą gospodarstwo domowe i pozostają w więzi emocjonalnej, ale nie zdecydowały się na zawarcie małżeństwa.

Choć konkubinat przypomina w wielu aspektach wspólne życie małżeńskie, nie rodzi on skutków prawnych przewidzianych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym dla małżonków. Polskie prawo nie uznaje formalnie konkubinatu, dlatego prawa i obowiązki osób żyjących w takim związku wynikają jedynie z ogólnych zasad prawa cywilnego (Kodeks cywilny) lub zawartych między stronami umów.

Czym jest konkubinat w świetle prawa

Odpowiadając na pytanie, czym jest konkubinat, trzeba podkreślić, że nie znajdziemy jego definicji w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ani w innych ustawach. W praktyce przyjmuje się, że to wspólne życie dwojga osób pozostających we wspólnym pożyciu, ale bez aktu małżeństwa.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że konkubinat nie tworzy więzi prawnej analogicznej do małżeństwa (m.in. uchwała SN z 30.01.1986 r., III CZP 79/85). Oznacza to, że konkubenci są traktowani – w zakresie prawa cywilnego, spadkowego czy podatkowego – jak osoby obce, chyba że podejmą działania w formie pisemnych lub notarialnych umów.

Prawa i obowiązki osób w konkubinacie

Zasadnicza różnica między małżeństwem a konkubinatem polega na tym, że konkubenci nie uzyskują żadnych ustawowych praw małżeńskich. Brak jest m.in.:

• dziedziczenia ustawowego po zmarłym partnerze,
• ustawowej wspólności majątkowej,
• prawa do renty rodzinnej lub renty odszkodowawczej,
• preferencji podatkowych przewidzianych dla małżonków.

Każdy z partnerów zachowuje swój majątek osobisty i odpowiada tylko za swoje zobowiązania. Wspólne życie nie rodzi również ustawowego obowiązku alimentacyjnego między konkubentami (choć możliwe jest dobrowolne zawarcie stosownej umowy).

Konkubinat a polskie prawo

Polskie prawo traktuje konkubinat wyłącznie w oparciu o ogólne regulacje Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że do kwestii majątkowych stosuje się przepisy dotyczące osób obcych. W praktyce:

• wspólne gospodarstwo domowe nie tworzy automatycznie wspólności majątkowej,
• nabyte rzeczy należą do osoby, która widnieje na fakturze, umowie lub w księdze wieczystej,
• dochodzenie roszczeń możliwe jest na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.) lub o współwłasności (art. 195 i nast. k.c.).

Takie rozwiązanie sprawia, że sytuacja konkubinatu może być źródłem wielu sporów majątkowych – zwłaszcza po rozpadzie związku lub śmierci jednego z partnerów.

Dziedziczenie ustawowe i spadki

W przypadku konkubinatu partner nie ma prawa do dziedziczenia ustawowego. Po śmierci konkubenta majątek przechodzi na jego dzieci, rodziców lub rodzeństwo (art. 931–940 k.c.).

Partner może dziedziczyć tylko wtedy, gdy zostanie wskazany w testamencie. Brak testamentu oznacza, że cały majątek przypadnie ustawowym spadkobiercom. Dlatego tak istotne jest sporządzenie testamentu – najlepiej w formie notarialnej – który jednoznacznie wskaże partnera jako spadkobiercę.

Uznanie ojcostwa i dzieci w konkubinacie

W małżeństwie istnieje zasada domniemania ojcostwa męża matki (art. 62 KRO). W przypadku konkubinatu dziecko wymaga formalnego ustalenia ojcostwa – ojciec musi złożyć stosowne oświadczenie w urzędzie stanu cywilnego albo ojcostwo zostaje ustalone przez sąd.

Dopiero po uznaniu ojcostwa ojciec nabywa pełne prawa i obowiązki rodzicielskie, a dziecko uzyskuje prawa spadkowe względem obojga rodziców.

Umowy majątkowe i zabezpieczenia

Choć konkubinat nie daje praw ustawowych, partnerzy mogą zabezpieczyć się poprzez umowy cywilne. Mogą one dotyczyć m.in.:

• współwłasności nieruchomości i wpisu do księgi wieczystej,
• zasad zniesienia współwłasności,
• rozliczeń po rozstaniu,
• zasad spłaty wspólnych kredytów.

Umowy te nie tworzą wspólności ustawowej, ale stanowią skuteczny instrument ochrony interesów stron. Radca prawny może przygotować dokumenty dostosowane do indywidualnej sytuacji, aby uniknąć przyszłych sporów.

Problemy i ograniczenia wynikające z konkubinatu

Do najczęstszych problemów prawnych należą:

• trudności przy podziale majątku po rozpadzie konkubinatu,
• brak prawa do informacji o stanie zdrowia partnera (ochrona danych medycznych),
• brak prawa do podejmowania decyzji przy hospitalizacji partnera,
• brak prawa do renty rodzinnej po śmierci partnera,
• obowiązek zapłaty podatku od darowizn i spadków – konkubenci traktowani są jak osoby obce (III grupa podatkowa).

Rozliczenie konkubinatu po rozstaniu

Rozliczenie konkubinatu opiera się na przedstawieniu rzetelnych dowodów – faktur, przelewów, oświadczeń – które dokumentują wkład w zakup mieszkania, samochodu czy innych składników majątku.

Podstawą prawną takich roszczeń są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, rozliczeniach z tytułu nakładów oraz współwłasności. Radca prawny pomaga w zebraniu dowodów, przygotowaniu pozwu i reprezentacji przed sądem.

Wspólne życie a kwestie podatkowe

Osoby żyjące w konkubinacie muszą pamiętać, że nie korzystają z preferencji podatkowych przewidzianych dla małżonków. Oznacza to:

• brak wspólnego rozliczenia podatku dochodowego,
• konieczność zapłaty podatku od darowizny lub spadku,
• traktowanie partnera jak osoby obcej w zakresie ulg podatkowych.

Jak kancelaria radcy prawnego Katarzyny Kujawskiej pomaga osobom żyjącym w konkubinacie?

Nasza kancelaria w Koszalinie wspiera osoby pozostające w związkach nieformalnych. Pomagamy w:

• sporządzeniu testamentu i umów majątkowych,
• przygotowaniu dokumentów dotyczących współwłasności,
• doradztwie przy kredytach i nieruchomościach,
• reprezentacji w sporach majątkowych po rozpadzie konkubinatu,
• uregulowaniu kwestii dzieci – uznanie ojcostwa, alimenty, władza rodzicielska.

Podsumowanie

Konkubinat w świetle prawa nie daje partnerom ochrony porównywalnej z małżeństwem. Brak dziedziczenia ustawowego, brak wspólnego majątku, brak prawa do renty rodzinnej czy preferencji podatkowych sprawia, że warto się zabezpieczyć.

Testament, umowy cywilne i profesjonalne wsparcie radcy prawnego to narzędzia, które pozwalają ochronić interesy partnerów.

Radca prawny Koszalin Katarzyna Kujawska zapewnia kompleksową pomoc osobom żyjącym w konkubinacie, pomagając chronić ich prawa i obowiązki.